Gubitke u žetvi soje spriječite pravilnim radom uređaja na hederu

Jedan od najvećih izazova u proizvodnji soje je žetva. Gubici koji se tada javljaju, ponekad zbog neadekvatnog načina izvođenja, dostižu i nevjerovatnih 25 odsto. Razlozi za pojavu ovakvih, nevjerovatnih gubitaka, kriju se u lošije izvedenoj predsjetvenoj pripremi zemljišta, neadakvatno izabranom hederu i nepravilno podešenim kombajnima.

Gubitke je nemoguće izbjeći, ali ih je moguće kod novih kombajna svesti na, po literaturi, tehnički prihvatljivih od tri do pet odsto prinosa. Razloge koji utiču na visinu gubitaka, možemo podijeliti u tri grupe:

• biološki i agrotehnički činioci - karakteristike sorte, zakorovljenost parcele, fiziološko stanje usjeva (da li stabljika ima lisnu masu ili ne), polegnutost usjeva, način sjetve, predsjetvena priprema parcele...
• vlaga zrna i
• izbor hedera i pravilno podešavanje kombajna u radu.

Vlaga, ne niža od 11 i ne viša od 17 odsto

Optimalna vlaga tokom skidanja, kada su gubici najmanji, je 13 - 15 odsto, a svaki procenat njezinog povećanja ili smanjenja utiče na povećanje gubitaka. U vrijeme žetve soje smanjuje se trajanje dužine dana, temperature vazduha snižavaju, češće se javljaju padavine pa se time sužavaju rokovi za kvalitetno ubiranje. Ponekad se mora napraviti izuzetak u određivanju momenta žetve, ali ipak gledajte da vlaga zrna ne bude niža od 11 niti viša od 17 odsto.

Kombajni sa aksijalnim bubnjem imaju preduslove da ostvare manje gubitke nego oni koji imaju tangecijalni bubanj. Bez obzira na to koji tip vršidbene komore koristite, podešavanja morate izvesti na pravilan način kako bi preduhitrili nastajanje gubitaka.

Obavezno koristiti uputstvo za rad

Većina korisnika kombajna za žetvu koristi hedere za strna žita, a manje je onih koji koriste one prilagođene za ubiranje soje. Takvi adapteri mogu da imaju ekstenziju hederskog stola, fleksibilnu kosu, pokretne trake sa obe strane hedera čijim kretanjem se pokošena masa usmjerava na uvlačno grlo i vodi u vršidbenu komoru. Sva potrebna podešavanja kombajna treba da se prilagode stanju usjeva na parceli, te da se sprovedu u skladu sa uputstvima proizvođača, pa i ličnim iskustvom u radu.

Savremeni kombajni u svom softveru imaju mogućnost za brzo podešavanje na parceli. Mogućnost dozvoljava da se izaberu i postave režimi rada za vlažan, suv ili usjev optimalne vlage. Ipak, većina proizvođača kombajna upućuje korisnike da obavezno koriste uputstvo za rad.

Gubici i kako ih smanjiti?

Biološki gubici nastaju prije početka ubiranja i posljedica su karakteristika sorte, vremenskih uslova i ne mogu se smatrati gubicima u žetvi. No, oni na hederu prouzrokovani su nepravilnim radom uređaja. Procentualno najveći dio njih nastaje na adapteru (platformi) kombajna. 

Smatra se da i do 85 odsto ukupnih gubitaka u žetvi soje nastaje na hederskom stolu, a od toga 70 do 75 odsto uslijed nepodešenosti motovila i usaglašenosti njegove obodne brzine sa linijskom brzinom kretanja stroja. Oni noviji za soju imaju motovila sa većim prečnikom i imaju manji broj obrtaja.

Adapter mora biti postavljen tako da što bolje kopira teren, kod novijih kombajna u takozvani "plivajući položaj" sa stalnim održavanjem visine reza. Ako na njemu funkcionišu klizači sa senzorima, ova aktivnost umnogome olakšava postavljanje hedera u "idealan" položaj. To omogućava da visina reza bude što je moguće niža (pet do osam centimetara), jer se tako pokupe donje mahune koje u sebi sadrže najkvalitetnija, najkrupnija i najbolje nalivena zrna. Važan činilac u smanjenju gubitaka je izbor radne brzine kombajna. 

Broj obrtaja motovila uskladiti sa brzinom kretanja kombajna

Vršidbena komora kombajna treba da radi uvijek u optimalnom režimu. Za savremenije strojeve važi orijentacija da je kod visokih prinosa brzina niža, a kod nižih prinosa ne bi trebalo da prelazi osam km/h. Na zakorovljenim površinama ona ne bi trebala da prelazi tri do 3,5 km/h. Motovilo se podešava prema visini, isturenosti, brzini obrtanja i po položaju pick - up prstiju i na taj način dovodi usjev soje u položaj pogodan za odsjecanje.

Motovilo treba da je istureno, ispred kose na rastojanju od 15 - 30 cm, a po visini, zavisno od stanja usjeva, treba da usmjerava stabljike na heder. Broj obrtaja motovila treba da je usklađen sa brzinom kretanja kombajna, tako da ima za 10 - 25 odsto veći broj obrtaja od brzine kretanja. 

Gubici nastali u vršidbenoj komori i drugim radnim organima ne prelaze jedan odsto i obuhvataju ne samo slobodna zrna već i ona oštećena zbog velike obodne brzine bubnja, neodgovarajuće veličine zazora između bubnja i podbubnja na ulazi i izlazu. Savremeni kombajni imaju ugrađene senzore gubitaka ispod separatora, pa i ispod uređaja za čišćenje.

Osnovne smjernice za podešavanje kombajna

Broj obrtaja bubnja 400 - 700 o/min (po uputstvu proizvođača kombajna - kod onoga sa aksijalnim, od 350 o/min), obodna brzina se kreće u rasponu 15 - 20 m/s, zazor na ulazu između bubnja i podbubnja 25 - 40 mm, a na izlazu 10 - 18 mm, gornje sito otvoreno na 18, a donje na 10 mm. Žetva se u principu počinje sa manjim brojem obrtaja bubnja, pa se u zavisnosti od kvaliteta ovršenog zrna povećava sve dok se ne odabere idealan broj obrtaja za usjev i tu parcelu.

Kombajni novije proizvodnje imaju mogućnost praćenja režima rada i podešavanja iz kabine, a osnovne podatke moguće je memorisati i kasnije samo pozvati iz memorije i tako izvršiti osnovno podešavanje dok konačna zavise od vremena izvođenja žetve i stanja usjeva na parceli.

Pri otkupu soje primenjuje se standard SRPS E. B4 417, a podrazumijeva vlagu 13 i dva odsto primjesa. Računajte na velike finansijske uštede ako redovno provjeravate visinu gubitaka. Ako ih smanjite za 10 odsto od biološkog prinosa pri prinosu od 4,5 t/ha, koji više nije tako teško ostvariti, to iznosi 450 kg. Pomnožite ovo sa cijenom i vidjećete da se ova mjera višestruko isplati.

Nemojte da dozvolite da nepažnjom, bilo svojom ili onog ko vam kombajnira ostanete bez 10 - 20 odsto prihoda sa svoje parcele.