Petrić: Azijski tigrasti komarac nije prenosilac virusa Zapadnog Nila

Profesor dr Dušan Petrić, redovni profesor Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu, šef Laboratorije za medicinu veterinarske entomologije (LME) koji vodi istraživanja vezana za ekologiju, ponašanje, metode praćenja i suzbijanja komaraca, simulida, papatača i kulikoida govorio nam je o aktuelnoj temi pojavi komaraca koji prenose virus Zapadnog Nila.

Profesore Petriću, od početka Vaše karijere komarci su bili tema Vašeg interesovanja i istraživanja. Kao kompetentna osoba, šta nam možete reći o trenutno aktuelnoj temi, pojavi komaraca koji prenose virus Zapadnog Nila, kada su se i zašto pojavili kod nas, kada ste počeli istraživanja na tu temu?

Komarci, prenosioci virusa Zapadnog Nila su prisutni kod nas odavno, od pre nekoliko desetina miliona godina, radi se zapravo o domaćim-kućnim komarcima kako ih mi zovemo jer se nastanjuju tamo gde i čovek živi. Što se tiče samog virusa Zapadnog Nila, u Vojvodini je još 1972. godine zabeležena pojava ovog ili srodnog virusa kada je 5% stanovništva bilo prokuženo. Stoga nam je indukovano da ovaj virus može kod nas da se pojavi. 

Tada smo mi entomolozi, u saradnji sa grupom meteorologa sa našeg Fakulteta, pokrenuli istraživanja rizika za pojavu virusa Zapodnog Nila u našem podneblju. Krenuli smo od upoređivanja klimatskih uslova u regionu oko Bukurešta i u Centralnoj dolini Kalifornije, sa onim koji vladaju u Vojvodini i došli smo do zaključka da je Vojvodina vrlo slična po klimi koja vlada u tada najugroženijim područjima. Zajedničkim istraživanjima razvili smo do 2009. godine kapacitete za detekciju i praćenje komaraca i virusa u životinjama i ljudima da bi već 2010. prvi put u Srbiji, detektovali i dokazali prisustvo virusa Zapadnog Nila u kućnim komarcima.

Vi ste neko ko je po ovom pitanju prisutan i u institucijama Evropske unije. Da li ovog komarca i ovih problema ima i u okolnim zemljama, odnosno Evropi?

Komarac o kojem pričamo, rasprostranjen je po čitavom svetu, pa ga samim tim ima i u Evropi. Mnoge evropske zemlje su ugrožene i pod rizikom su od virusa Zapadnog Nila. Među najugroženijim su Srbija i Italija, gde je zabeležen najveći broj slučajeva, odmah su tu i Grčka, Rumunija, Mađarska, Španija i deo Rusije.
 

Azijski tigrasti komarac ove godine prvi put registrovan u Novom Sadu

Objasnite nam kako je došlo do toga da virus Zapadnog Nila prenosi običan domaći komarac, kako se pojavio tigrasti komarac kod nas i ko je najviše ugrožen (čovek, životinje)?

I virus i komarci koji ih prenose tokom dužeg perioda prolaze kroz faze prilagođavanja, mutacija i ponovnog prilagođavanja. Donedavno je najbolji prenosilac virusa čukungunje bila vrsta komarca Aedes aegypti, zatim je pomenuti virus mutirao i prilagodio se azijskom tigrastom komarcu (Aedes albopictus) koji je sada bolji prenosilac mutiranog virusa od originalnog prenosioca (Aedes aegypti). Virus Zapadnog Nila je, osim za ljude, veoma opasan za konje. Čovek i životinja mogu biti zaraženi, ali ne služe kao izvor za prenošenje infekcije putem komarca.

Lanac prenošenja virusa Zapadnog Nila se dešava u prirodi gde kruži između ptica, a dolazi iz tropskih krajeva. Deo populacije kućnih komarca (Culex pipiens) živi isključivo u prirodi i prenosi viruse između ptica, drugi deo populacije iste vrste živi sa čovekom i ženke se uglavnom hrane krvlju čoveka i drugih sisara, a ženke trećeg "hibridnog" dela populacije hrane se i krvlju ptica i krvlju sisara i jedino one prenose virus sa ptica na čoveka i konje. Ovo je put kojim virus dospeva do populacije ljudi.

Azijski tigrasti komarac potiče iz Jugoistočne Azije, nastao je takođe pre više miliona godina i u prirodi larve i lutke žive u vodi koja se zadržava u dupljama drveća. Jaja ovog komarca mogu da podnesu niske temperature i na taj način opstaju u uslovima umerene klime. U druge delove sveta ga je preneo čovek u polovnim automobilskim gumama. Gume služe kao idealno veštačko stanište, jer se u njima voda zadržava poput vode u dupljama drveta. Ženka polaže jaja na ivicu vode, voda ispari, jaja u gumama putuju svetom i prva kiša na konačnom odredištu inicira piljenje larvi. Trgovina polovnim gumama je intezivna delatnost rasprostranjena širom sveta, tako da je ovaj komarac registrovan u Albaniji 1979. godine, zatim u Americi (u Teksasu) 1985. i u Đenovi 1990. godine, nakon čega je počela i njegova ekspanzija u Evropi. Danas je prisutan u 32 zemlje Evrope.

U našoj zemlji je prvi put registrovan 2009. godine na graničnom prelazu Batrovci. Od 2009. godine svake godine smo ga registrovali na granici sa Hrvatskom, a od 2013. godine i na granici sa Crnom Gorom. Kontrola na granicama sa Makedonijom iz pravca Grčke je prestala jer do 2012. Nije ništa nađeno-registrovano. Na Batrovcima smo u dva navrata suzbijali larve azijskog tigrastog komarca i redovno postavljali klopke, što je tokom osam godina uspelo da održi brojnost jedinki na istom, relativno niskom nivou. 

Ove godine je ovaj komarac prvi put registrovan u Novom Sadu i to po dojavi kolega iz Naučnog instituta za veterinarstvo. Od početka avgusta pratimo brojnost jedinki, a na proleće možemo da vidimo da li su jaja prezimela, odnosno da li se vrsta nastanila u našem podneblju.

Ono što razlikuje ove dve vrste komaraca (tigrastog i običnog-kućnog) je to što se azijski tigrasti hrani tokom dana, a kućni noću.
Država je iz razloga mera predostrožnosti, koje smo preporučili još 2007. godine i zaštite domaće proizvodnje, zabranila uvoz polovnih automobilskih guma tako da na mestima gde se odlažu i skladište istrošene gume nisu pronađeni tigrasti komarci. Smatramo da je ova mera odložila vreme pojave ovih komaraca u našoj zemlji.

Kada je u pitanju suzbijanja komaraca, i tigrastog i običnog-kućnog, posebno bih naglasio kao važno podizanje svesti svih stanovnika o neophodnosti zajedničke borbe protiv ove pojave. Potrebno je objasniti građanima gde se mogu razvijati larve (pražnjenje podloška za saksije, buradi, starih automobilskih guma i sva mesta gde se nalazi ustajala voda koja čini idealno stanište za invazivnog komarca). 

Mere zaštite od uboda zaraženih komaraca sa virusom Zapadnog Nila poput toga da nosimo dugačke rukave, da ne šetamo pored reka i slično nisu tačne jer taj komarac "hibridni" deo populacije našeg kućnog komarca koji se hrani i na pticama i na čoveku živi tamo gde i čovek. Jedna od mera zaštite je stavljanje mreža na vrata i prozore, jer se ženke "hibridne" populacije uglavnom hrane ljudskom krvlju u zatvorenom prostoru ili u baštama oko kuća i restorana.

Jedna od zabluda koju ste mogli da pročitate u medijima je da je azijski tigrasti komarac prenosilac virusa Zapadnog Nila.

To nije tačno, on je samo potencijalni vektor (može da prenosi virus u labaratorijskim uslovima) koji u Evropi ne učestvuje u procesu prenošenja virusa Zapadnog Nila. Ovo pre svega zato što živi u urbanim sredinama i najčešće se hrani na čoveku, a komarci ne mogu da prenesu virus zapadnog Nila sa čoveka na čoveka.

Preporuka - suzbijati larve komaraca

Koja je generalno Vaša preporuka za suzbijanje komaraca, pored onih mera koje ste naveli za stanovništvo, kada da nadležne službe krenu sa tretmanima pogotovo u Vojvodini, koja je najveće stanište ovih komaraca u našoj zemlji?

Moja preporuka je da moramo zajedno da sprovodimo mere suzbijanja larvi komaraca, svako u svom dvorištu, terasi dok nadležne službe to treba rade u šahtovima, kanalima, podrumima kao i da suzbijaju odrasle komarce. 

Poređenjem oko 150 tretmana suzbijanja komaraca iz vazduha u 50% tretmana populacija kućnog komarca povećala samo dan nakon izvršenog tretmana. Kod suzbijanja koja se rade sa zemlje potrebno ih je vršiti po mraku jer je kućni komarac najaktivniji noću, a kod nas se dešava da se upravo radi tretman predveče što nije efikasno. 

U našoj zemlji je dobro razvijen program entomološkog i veterinarskog nadzora koje finansira Uprava za veterinu, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije, koji je dobio najbolje ocene od uglednih evropskih kuća, ECDC-a, Svetske zdravstvene organizacije i mnogih drugih.

Kakvo je trenutno Vaše gledanje na svet komaraca u bliskoj budućnosti?

Nalazimo se u periodu promene klime (evidentan je porast temperature), intezivnog transporta ljudi, životinja i robe između kontinenata, stvari se menjaju, postaju drugačije pa samim tim dolazi do promene distribucije vrsta komaraca. Neki regioni postaju previše topli i sušni za razmnožavanje, dok drugi upravo suprotno, postaju pogodni za razvoj baš ovih insekata, a komarci se lako prilagođavaju promenama i novim staništima.

Mislim da je našoj zemlji preko potreban multisektorski (entomologija, medicina, vetrina) program praćenja i nadzora komaraca i bolesti koje prenose kako bi moglo pravovremeno i adekvatno da se reaguje u novonastalim situacijama.