Traži se superpčela 2.0!

Naučnici širom sveta žele da stvore superpčelu 2.0, odnosno medonosnu pčelu koja bi mogla uspešno da se bori protiv svog najvećeg neprijatelja, varoe, i koja bi istovremeno posedovala osobine važne pčelarima. Ovo je tema koju je detaljno obradio uticajni časopis National Geographic u svom avgustovskom broju.

"Nekad je baviti se pčelarstvom značilo imati pčele, a danas to znači kontrolisati grinju varou", rečenica je koju pčelari sve više koriste u svojoj praksi u celom svetu, u borbi da smanje i učine podnošljivim neminovne gubitke. Istovremeno, naučnici širom sveta učestvuju u rešavanju ovog problema, pritom koristeći različite metode - od tradicionalnog ukrštanja pčela do genetičkog inženjeringa.

Bolest ostrva Vajta i sveštenik Adam

Pčelari su se već suočili s ovom opasnošću. Pre 100 godina na ostrvu Vajtu pojavila se bolest koja je za posledicu imala uništenje engleske tamnosmeđe medonosne pčele. Jedine koje su preživele napad onoga što je kasnije nazvano bolest ostrva Vajta bile su hibridne pčele lokalnih trutova koji su se parili s stranim maticama.

Ova činjenica je impresionirala pčelara u ostrvskoj opatiji, sveštenika Adama. On je pod tim utiskom tokom idućih decenija na svojim istraživačkim putovanjima Evropom, Afrikom i Bliskim istokom prikupio 1.500 matica stvorivši izdržljivu svetlosmeđu pčelu koja je bila produktivna, nije napadala i bila je otporna na bolest ostrva Vajta. Zbog nabrojanih poželjnih osobina, pčelari su njegovu pčelu nazvali superpčelom.

Smrtonosna kombinacija

Početkom '90-ih godina prošlog veka, pčelari su se suočili s novom pretnjom, napadom grinje varoe. Sveštenik Adam je još 1991. godine tvrdio da će samo potpuno otporna, genetički osnažena vrsta ili rasa biti konačan odgovor na tu pretnju. Međutim, on nažalost nije radio na tome jer je povučen sa svog mesta u opatiji. Stanje s varoom se pogoršavalo, da bi se 2007. godine po celoj Evropi i Americi počeli pojavljivati izveštaji o poremećaju gubitka pčelinjih društava.

Zbog značaja pčela za čovečanstvo, alarmantne vesti prenosili su svi vodeći svetski mediji. Istraživači su otkrili da nije reč o jedinstvenom problemu, već o smrtonosnoj kombinaciji parazita, patogena, gubitka staništa, otrovnih hemikalija, a grinja varoa je najvažnija komponenta. Ona je ta koja otvara put svima drugima. Danas se ona ubija pesticidima, što se ocenjuje samo kao privremeni lek. Traži se superpčela verzije 2.0, nadogradnja pčele sveštenika Adama.

Unaprediti higijensku pčelu

Naučnici pri Ministarstvu poljoprivrede Sjedinjenih Američkih Država razvili su higijenske matice koje proizvode radilice koje instinktivno prepoznaju i ubijaju lutke zaražene grinjama. Larve medonosne pčele rastu u posebnim ćelijama u saću, koje odrasle pčele pune hranom i prekrivaju voskom.

Grinje prodiru u te ćelije neposredno pre njihovog zatvaranja i tamo polažu jajašca. Kada se izlegu mlade grinje, one se hrane bespomoćnim, nepokretnim lutkama pčela. Kad pčela naraste i izađe iz ćelije u košnicu, leđa i trbuh puni su joj grinja. Grinje tada krče put za ostale - bakterije, gljivice i viruse. Higijenske pčele mogu da otkriju grinje unutar zatvorenih ćelija, verovatno njuhom, te da otvore prekrivač i uklone zaražene lutke prekidajući tako reproduktivni ciklus grinja. Međutim, postoji puno problema. Jedan od njih je da li će higijenska pčela biti agresivna i davati malo meda. Zbog toga je cilj razvijanje higijenske pčele koja ima osobine koje cene pčelari, a to su poslušnost, izdržljiivost i proizvodnost.

Kontrola prirode?

U celu priču je ušla molekularna biologija. Godine 2006, konzorcijum od 100 istraživača je istražio genom medonosne pčele. Sada je na redu prepoznavanje gena koji utiču na određeno ponašanje i ako je potrebno njihovo modifikovanje. Naučnici su pokušali da ubace i gen u medonosnu pčelu, ali je to do sada bilo neuspešno.

Deo naučne javnosti protivi se modifikovanju gena pčela. Sama pomisao da se u prirodu pusti genetički modifikovana pčela izaziva velike kontroverze. Oni smatraju da je najveći neprijatelj pčela industrijska poljoprivreda. Za njih je rešenje da puste pčelu i prirodnu selekciju, to jest da ona sama reši problem varoe, a ne da se ljudi igraju kontrolora prirode.